Deze bijdrage is geschreven in het kader van de Blog Action Day 2009 over klimaatverandering: 
In de documuntaire Inconvenient Truth merkt Al Gore op dat de klimaatcrisis vooral een spirituele crisis is. Of dat waar is, dat kan ik niet beoordelen, maar het probleem gaat inderdaad veel verder dan een technologisch-economisch probleem. Het gaat veel dieper dan een paar spaarlampen en hybride auto’s. Laten we zeggen dat het op zijn minst ook een cultureel probleem is. De huidige (westerse) cultuur van meer, vaker en sneller.
We willen best wel een paar spaalampen indraaien, of zelfs een prius gaan rijden in plaats van een SUV, ook een dagje geen vlees willen de meeste wel doen, maar het moet ‘niet te gek worden’. Het beeld dat we zouden moeten leven zonder auto, zonder vliegvakanties, 1 x vlees per week in plaats van elke dag en met zijn vieren op 100 vierkante meter in plaats van elke jup zijn eigen appartement doet ons huiveren. Dat is terug in de tijd, dat is hoe onze ouders en grootouders leefden.
Maar hoe erg zou een soberder levensstijl zijn? Dat onderzoekt Tom Hodginkson in zijn boek “leve de vrijheid” . Hij kijkt daarbij vooral naar hoe mensen de afgelopen eeuwen leefden, vanaf de middeleeuwen. Met name na de reformatie en de industrialisatie is het misgegaan. De cultuur is steeds individueler geworden, het idee van controle toegenomen. We hebben geen god meer nodig en ook elkaar hebben we eigenlijk niet meer nodig.
En doelmatigheid. De mens is steeds meer een productiemiddel geworden met als beloning een stroom van consumptiegoederen. Vergeet niet dat Henry Ford zijn arbeiders niet aan het werk kreeg, totdat hij ze beloofde dat ze ook konden ‘sparen’ voor hun eigen T-ford. Daarbij moesten de vrouwen wel de fabriek uit en thuis zitten, zorgen voor man en de volgende generatie Ford-werknemers . Een ander gevolg was dat in Zuid-Amerika de indianen uitgemoord werden en van hun dorpen verdreven omdat de rubber uit hun bomen nodig was voor de massaproductie van de banden van T-Fords.
De huidige economie is niet duurzaam, het kan ook niet lang meer zo verder gaan. Maar het is ook voor ons (rijke) westerlingen die meer van de voordelen genieten dan mensen in andere delen van de wereld niet leuk. De stress, de verplichtte leefschema’s en de pseudo-ervaringen eisen hun tol. Mensen roepen wel dat ze hun baan leuk vinden, maar na een paar borrels – als de meesten eerlijker worden – geven ze toe dat ze hun baan haten. Waarom zou er zo veel weerstand zijn tegen het doorwerken tot 67 als mensen hun werk ‘zo leuk’ zouden vinden? De in Nederland jaarlijks verkochte hoeveelheid maagtabletten tegen stress en pillen tegen depressie zijn ook een indicatie dat er ergens iets niet klopt.
Stress en haast, zelfs als je een vriend wilt zien moet je een afspraak maken voor over twee weken. We zijn rijk, maar we leven ook in een mechanische cultuur gericht op productie en prestatie. Vastgeklonken door hoop op een carrière of de last van een (hypotheek-)schuld. Gek toch, als je bedenkt dat een horige uit de middeleeuwen – aldus Tom Hodgkinson – maar 1 dag per week hoefde te werken voor zijn heer en de rest van de tijd vrij had voor zichzelf, zijn familie en zijn dorpsgenoten. Zo staat het boek ‘leve de vrijheid’ vol met voorbeelden hoe we ooit (en nog niet zo lang geleden) anders leefden, toen we nog niet zo geobsedeerd waren door controle, hygiëne en ons individu. En vooral anders dachten over zaken. Teruggrijpend op ons verleden komt Hodgkinson met een aantal tips en aanbevelingen variërend van het beginnen met een volkstuin tot en met tips om schuldenvrij te leven of uit de greep te blijven van de grote bedrijven en overheidsinstellingen en hun zucht naar informatie over jou. En andere denkbeelden: is die (vlieg-) vakantie nou echt zo leuk? Waarom gereformeerde mensen meer last hebben van perfectiedrang dan katholieken (of boedhisten)? Waarom samen veel leuker is dan alles alleen? Dat theedrinken toch echt veel beter is dan koffiedrinken. Tot en met de voordelen van een (niet al te grote) oliecrisis.
Je moet een soepele geest bezitten om het boek te waarderen, soms draaft Hodgkinson door en zijn toon is zonder meer die van een predikant (maar daar hou ik wel van als ik het met iemand eens kan zijn). Hij geeft wel een ander perspectief, dat het misschien niet zo erg is om minder rijk te zijn of geen auto meer te hebben. Een ander perspectief op die andere economie die binnenkort onvermijdbaar zal zijn voor ons allen. En dat gaat verder dan spaarlampen!
